Ҷашнҳои миллӣ ва мардумӣ қисми муҳими фарҳанг, таърих ва тамаддуни ҳар як миллат мебошанд. Яке аз чунин ҷашнҳои қадимаи мардумони ориёитабор, ки таърихи ҳазорсолаҳо дорад, ҷашни Сада мебошад. Ин ҷашн ба ҳайси таҷассуми эҳтиром ба оташ, некӣ, рӯшноӣ ва ғолибияти инсон бар табиат шинохта мешавад. Ҷашни Сада яке аз қадимтарин ҷашнҳои ориёитаборон ба шумор меравад, ки решаҳои он ба давраи пеш аз ислом мерасад. Тибқи ривоятҳои таърихӣ ва достонҳои "Шоҳнома"-и Фирдавсӣ, ин ҷашнро аввалин бор Ҳушанг — шоҳи пешдодӣ, кашшофи оташ ва асосгузори маданияти башарӣ, ҷорӣ кардааст. Ривоят аст, ки ҳангоми ҷустуҷӯи роҳҳои истифода аз оташ, Ҳушанг бо санге бар санги дигар зада, оташро кашф намуд ва ба нишони ин комёбӣ ҷашни Садаро таъсис дод.

    Номи "Сада" аз калимаи сад гирифта шудааст, ки рамзи сад рӯз мондан то фарорасии Наврӯз мебошад. Ҷашн асосан шаби даҳуми бахманмоҳ (баробар бо 30 январ ё 10 феврали тақвими мелодӣ) баргузор мешавад. Ин маросим рамзи гармӣ, рӯшноӣ ва мубориза бо сармо ва торикӣ мебошад.

Аҳамияти оташ дар ҷашни Сада

• Оташ ҳамчун як нерӯи муқаддас, ки инсонро аз торикӣ ва сардӣ раҳо мекунад, мавқеи марказӣ дорад.
• Барпо намудани гулханҳои бузург рамзи ҳамгироии мардум ва қувват гирифтани рӯҳи ҳамбастагӣ мебошад.

Ҷашни Сада дар фарҳанги мардум

    Дар ҷашни Сада мардум аз кӯҳ ва саҳро ҳезум ҷамъ оварда, дар якҷоягӣ гулхани бузург меафрӯзанд. Атрофи он базмҳои мардумӣ, шеъру суруд, рақсу бозӣ ва хӯрокҳои анъанавӣ ташкил карда мешаванд. Оташ рамзи зиё, покӣ ва умед аст, ки барои зиндагии беҳтар талқин мешавад.

Таомҳои хос: таомҳои анъанавӣ, ба монанди хӯрокҳои ширин, ош, ғизоҳои бо оташ пухташуда, ҷойгоҳи хоси худро доранд.

    Ҷашни Сада на танҳо як ҷашни мардумӣ аст, балки баёнгари ҷаҳонбинии фарҳангии ориёитаборон ва иртиботи амиқи онҳо бо қувваҳои табиат мебошад. Ин ҷашн бозгӯкунандаи:

• Некбинӣ ва хушбинона нигоҳ кардан ба оянда,
• Муборизаи инсон бо сахтиҳои зиндагӣ,
• Ҷойгоҳи меҳнат, саъю кӯшиш ва тафаккури созанда

    Имрӯзҳо ҷашни Сада на танҳо дар байни мардумони форсизабон (Эрон, Тоҷикистон, Афғонистон), балки дар тамоми минтақаҳое, ки таърихи муштарак доранд, таҷлил мегардад. Бо вуҷуди таъсири замони муосир ва дигаргуншавии арзишҳои иҷтимоӣ, ин ҷашн барои эҳёи ҳувияти фарҳангӣ ва арҷгузорӣ ба решаҳои таърихӣ нақши муҳим дорад.

   Ҷашни Сада рамзи шукронаи зиндагӣ, пирӯзии рӯшноӣ бар торикӣ ва дониш бар ҷаҳолат аст. Он ҳамчун як унсури муҳими таърихи тамаддуни ориёитаборон на танҳо як ҷашн, балки мактаби муҳаббат, эҳтиром ба оташ ва нерӯи созандагӣ мебошад. Ҳифз ва эҳёи ин ҷашн амри зарурист, зеро он пайвандгари наслҳо ва рамзи арҷгузорӣ ба гузашта аст.

Ҷашнҳои миллии ориёитаборон, аз қабили Сада, Наврӯз ва Меҳргон, таҷассуми таъриху тамаддуни бою рангини мардуми ин сарзамин мебошанд. Дар замони қадим ин ҷашнҳо на танҳо маросими оддӣ, балки фалсафаи амиқи зиндагӣ, муносибати инсон бо табиат ва арзишҳои ахлоқиро инъикос мекарданд.

Ҷашни Сада яке аз маросимҳои бостонӣ аст, ки решаҳои он бо зиндагии мардуми кишоварзу чорводор ва ҷаҳонбинии ориёӣ алоқаманд мебошад. Ин ҷашн рамзи пирӯзии рӯшноӣ бар торикӣ ва илм бар ҷаҳолат аст.

Симои оташ дар ҷашни Сада

Оташ яке аз муқаддастарин унсурҳои табиат дар фарҳанги ориёитаборон мебошад. Ҷашни Сада ҳамчун маросими ошкор кардани қудрати оташ ва истифодаи он барои беҳбудии зиндагӣ маъруф аст.

Дар фарҳанги зардуштӣ, оташ нишонаи покӣ ва ростӣ буда, мубориза бо торикӣ ва бадиро таҷассум мекунад. Ин ҷашн баёнгари иқтидори инсон дар идора ва истифодаи оташ барои рушд ва фаровонӣ мебошад.

Ҷашни Сада дар осори адабии классикии форсу тоҷик мавқеи хоса дорад. Шоирони бузург, аз ҷумла Фирдавсӣ, Хайём, Ҳофиз ва Саъдӣ борҳо дар шеърҳои худ ин ҷашнро ситоиш намудаанд.

Фирдавсӣ дар "Шоҳнома" нақл мекунад, ки Ҳушанг подшоҳ ҳангоми шикор оташро кашф намуд: «Яке санг зад бар дигар санг сахт,
Фурӯғе падид омад аз оташ – пахт!» Ин байт ифодагари робитаи оташ бо ихтироъ ва заҳмати инсон аст.

Баргузории ҷашнҳои миллӣ ба монанди Сада, на танҳо арҷгузорӣ ба таърих аст, балки барои тақвияти ҳувияти миллӣ ва ваҳдати фарҳангӣ низ аҳамияти калон дорад. Ин ҷашн барои мардуми тоҷик ва дигар мардумони ориёитабор як василаи:

• Пайвастшавӣ бо гузашта,
• Рушди ифтихори миллӣ,
• Арзиши фарҳангӣ ва таърихӣ мебошад.

Бо вуҷуди тағйироти фарҳангӣ ва иҷтимоӣ, ҷашни Сада имрӯз низ дар байни мардуми форсизабон, бахусус дар Эрон ва Тоҷикистон, бо шукӯҳ таҷлил мегардад. Барқарор кардани чунин ҷашнҳо як қадами муҳиме барои ҳифзи фарҳанги миллӣ ва пазириши суннатҳои мардумӣ мебошад.

Масъулияти мо дар замони муосир иборат аст аз:

-Зинда кардани анъанаҳои бостонӣ,

-Омӯзиши амиқи таърихи ҷашнҳои миллӣ,

-Пешниҳод ва шиносонидани арзишҳои фарҳангӣ ба насли ҷавон.

        Ҷашни Сада ифодагари маърифати амиқи мардуми ориёитабор дар муносибат бо табиат ва истифодаи қудрати он барои беҳбудии зиндагӣ мебошад. Ин ҷашн на танҳо як расми қадимист, балки рамзи умед, меҳнат ва ғайрат дар роҳи фатҳи мушкилот аст. Ҳифз ва эҳёи ин гуна ҷашнҳо барои нигаҳдории ҳувияти миллӣ ва рушду такомули фарҳанги бостонии мо амри зарурӣ аст.

Насридинова Н.Н.-ассистенти кафедраи бемориҳои кудаконаи №1 Ба номи профессор аминов Ҳ.Ҷ.