Сада ҷашни мулуки номдор аст,

     Зи Афаридуну Ҷамшед ёдгор аст.

Яке рӯз шоҳи ҷаҳон сӯйи кӯҳ

Гузар кард бо чанд кас ҳамгурӯҳ.

    Падид омад аз дур чизе дароз,

Сияҳрангу тиратану тезтоз.

Ду чашм аз бари сар чу ду чашма хун,

   Зи дуди даҳонаш ҷаҳон тирагун...

  Мо махсусан ифтихор дорем, ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои муаззами миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҷиҳати эҳёи анъана ва расму оинҳои ниёгонамон тадбирҳои бузург андешидаанд, ки сарчашмаи ҳуввияти миллии ҳар як сокини Тоҷикистон мебошад.

Сарчашмаҳои таърихӣ ва бозёфтҳои бостоншиносӣ гувоҳӣ медиҳанд, ки бузургдошти оташ ва ойини Меҳрпарастӣ дар миёни гузаштагони тоҷикон ва дигар халқҳои форсизабон тақрибан даҳ-дувоздаҳ ҳазор сол пеш, дар сарзамини паҳновари «Аирйанам Ваеҷаҳ» («Фарохнои Ориёно») падид омадааст. Дертар дар ҳамин замина ҷашнҳои мавсимии Шаби Ялдо ва Сада зимни мушоҳидаҳои бурҷҳои фалак, ҳаракати Офтоб ва дигар ҷирмҳои кайҳонӣ маълум гардидааст.

Ҳамон гунае, ки ҷашни Наврӯз ва Меҳргон дар осори шоирону адибони тоҷик инъикос ёфтааст, оҳанги Сада низ дар осори файласуфон ва шоирони гузаштаи мо, аз қабили Абурайҳони Берунӣ, Абулфазли, Фирдавсиву, Унсурӣ, Умари Хайём ва дигарон низ ривоҷи зиёде дорад, ки Хоқонии Шервонӣ дар ин маврид чунин гуфтааст:

Яке ҷашн кард он шабу бода х(в)ард,

Сада номи он ҷашни фархунда кард.

Зи Ҳушанг монд ин Сада ёдгор,

Басе бод чун ӯ дигар шаҳриёр

Сада яке аз ҷашнҳои бостонии мавсимӣ ва мардумии нажоди ориёист, ки дар рӯзи 10-уми моҳи Баҳмани тақвими шамсӣ таҷлил шуда, тибқи он ба авохири шаби 30-юм ва аввали 31-уми январ тақвими офтобӣ рост меояд. Метавон гуфт, ки Сада пас аз 40 рӯзи фарорасии Шаби Ялдо ё пас аз гузаштани сардии зимистон фаро расид ва ҳамчун ҷашни маросими оташпарастӣ ва бузургии Меҳр истиқбол шуд.

Дар он рӯз одамон, махсусан деҳқонон каналу ҷуйборҳо ва кӯчаҳо кофта, заминро шудгор карда, ба он пору мепошиданд, барои кишти тухмӣ тайёр мекарданд. Аз рӯи анъанаи аҷдодӣ ошпазони ҷашнвора чӯппоӣ, нонпазӣ, фатир, қалама ва меваҷот оро дода, асосан аз ғалла ғизо омода мекунанд. Дар ин рӯз таомҳои идона аз қабили қурутоб, умоч, далда муҳим дониста мешаванд.

Ин ҷашн ёдгории даврони ориёиҳост, ки дар сарчашмаҳои таърихию адабӣ пайдоиши онҳо ба паҳлавони афсонавии Ҳушанг нисбат дода мешавад. Аз он ҷумла Абулқосим Фирдвсӣ дар «Шоҳнома» дар бораи иди Сада нақл мекунад, ки Ҳушанг боре ҳамроҳи хешу табораш ба шикор рафта, дар кӯҳсор мори дарозеро дидааст. Ҳушанг санги калонеро гирифта ба тарафи мор партофт, мор хазида рафт, аммо ин санг ба санги дигар бархурд, шарораҳо парид ва хасу хушк оташ гирифт. То ин дам мардум оташ афрӯхтаниро намедонистанд ва Ҳушанг ва наздиконаш аз дарёфти шодии оташафрӯзӣ шодӣ мекарданд ва онро неъмати Худо хонданд. Ҳушанг аз Худованд шукрона кард, ки асрори оташафрузиро ба мардум фош кардааст ва барои таҷлил аз ин ҳодиса ба шаҳри худ баргашт.

Ҳамин тариқ, ҷашни Сада яке аз ҷашнҳои мавсимӣ ва маросимии мардуми ориёӣ, аз ҷумла аҷдоди тоҷикон буда, ҳамчун рамзи бузургии Митро (Меҳр), омодагӣ ба киштукори баҳорӣ ва хушхабар қабул шудааст. Фарорасии Сада рамзи гузашти фасли зимистон буд, ки ба мардум муждаи аввалини баҳорро овард ва деҳқононро ба кишту кор ва дар саҳро омода мекард. Сада бо оташи дурахшони худ сардии зимистонро бо равшанӣ ва гармии баҳор мепайвандад ва мардум бесаброна 50 шабу 50 рӯзро ҳисоб карда, барои таҷлили бузургтарин ҷашни баҳор ва таҷлили Соли нави ибтидоӣ – Наврӯз омодагӣ мегиранд.

Наҷмиддинова Д.М.-

н.и.ф., ассистенти кафедраи забони лотинӣ